ایران چطور موفق به قطع اینترنت سراسری شد؟ / آیا سوییچ قاتل اینترنت فقط مخصوص ایران است؟

قطع دسترسی به اینترنت به آسانی زدن یک سوئیچ نیست، بلکه مستلزم جدا کردن اتصالات به اینترنت خارج در تعدادی از نقاط ترانزیت تعیین شده در داخل کشور و سپس مسدود کردن ترافیک در آن نقاط یا اعلام این نکته به روتر‌های خارجی است - از طریق سرور‌های بین المللی به داخل کشور ترافیک رد و بدل می کنند - که ترافیک اینترنتی مورد نظر آن‌ها دیگر به گیرندگان تحویل داده نمی‌شود.

ده سال پیش، لایحه‌ای در سنای آمریکا که توسط سناتور‌ها جان راکفلر و المپیا اسنو ارائه شده بود، جنجال‌های زیادی را برانگیخت. این لایحه که هرگز حتی برای رأی گیری هم به صحن سنا نرسید، این امکان را برای دولت ایالات متحده فراهم می‌کرد که یک "سوئیچ قتل اینترنت" دست و پا کند که این امکان را فراهم می‌آورد تا در شرایط اضطراری اینترنت سراسری آمریکا قطع شود.

این پیشنهاد انتقادات قابل توجهی را به دنبال داشت و سیاستمداران ایالات متحده تقریبا خیلی سریع از طرح آن عقب نشینی کردند، اما در سایر کشور‌های جهان، مدل سوئیچ قاتل بسیار واقعی و عملی دنبال شده است. در هفته گذشته در میان اعتراضات به افزایش قیمت بنزین، دسترسی سراسری به اینترنت در بخش‌های زیادی از ایران قطع شد. پس از پنج روز، دولت روز پنجشنبه اعلام کرد که دسترسی به اینترنت به تدریج احیا می‌شود.

ایران نخستین کشوری نیست که دسترسی خود به اینترنت جهانی را به عنوان ابزاری برای مدیریت ناآرامی‌های داخلی قطع می کند؛ مصر در سال ۲۰۱۱ اقدام مشابهی انجام داد، سودان و اتیوپی نیز در تابستان سال جاری در موارد مشابه اینترنت سراسری را قطع کردند. در حقیقت، به نظر می‌رسد در سال ۲۰۱۹، سوئیچ قاتل اینترنت لحظه‌هایی عملی را تجربه کرده است. ظاهراً روسیه نیز در پی آن است که به عنوان بخشی از یک قانون جدید اینترنتی که امسال تصویب شده است، توانایی خود برای قطع کامل زیرساخت‌های اینترنت داخلی از اینترنت جهان خارج را آزمایش کند.

با توجه به این که بسیاری از دولت‌ها اکنون دست به قطع اینترنت می زنند ـ گاه حتی برای جلوگیری از تقلب در امتحانات سراسری در کشورشان ـ این کار ظاهرا آسان به نظر می رسد، اما غالباً این روند کاملاً کند و دشوار است؛ برای مثال، NetBlocks، سازمانی که بر قطع اینترنت در سراسر جهان نظارت می‌کند، تخمین زده که اقدام به قطعی اخیر اینترنت در ایران ۲۴ ساعت زمان برده است.

دلیل این است که قطع دسترسی به اینترنت به آسانی زدن یک سوئیچ نیست، بلکه مستلزم جدا کردن اتصالات به اینترنت خارج در تعدادی از نقاط ترانزیت تعیین شده در داخل کشور و سپس مسدود کردن ترافیک در آن نقاط یا اعلام این نکته به روتر‌های خارجی است - از طریق سرور‌های بین المللی به داخل کشور ترافیک رد و بدل می کنند - که ترافیک اینترنتی مورد نظر آن‌ها دیگر به گیرندگان تحویل داده نمی‌شود.

به نظر می‌رسد در ایران دولت از ترکیبی از این تاکتیک‌ها برای جلوگیری از ورود ترافیک خارجی به کشور استفاده کرده است. برخی از ارائه دهندگان خدمات اینترنتی ایران به سادگی ترافیک ورودی را مسدود کردند و برخی دیگر از پاسخ به سرور‌های خارجی برای انتقال ترافیک به آدرس‌های IP ایرانی سر باز زده اند. استراتژی دوم همچنین ابزاری بسیار مؤثر برای جلوگیری از ترافیک ورودی است، زیرا شبکه‌های مختلفی که اینترنت را تشکیل می‌دهند، توسط هزاران شرکت مختلف ارائه دهنده خدمات اینترنتی (مانند Verizon، Time Warner و Level ۳) اداره می‌شوند.

این شرکت‌ها به پاسخ و اعلام شرکت‌های دیگر متکی هستند تا بدانند کدام یک می‌توانند ترافیک مورد نظر را به مقصد خاصی تحویل دهند تا از این طریق بتوانند بسته‌های دیتای خود را به شبکه‌های متناسب منتقل کنند؛ بنابراین وقتی یک ارائه دهنده خدمات اینترنتی ایرانی اعلام می‌کند که دیگر نمی‌تواند ترافیک را به آدرس‌های مقصد ایران تحویل دهد، دیگر شبکه‌هایی که با آن سرویس دهنده ارتباط برقرار می‌کنند، آن اعلامیه را دریافت کرده و عبور و مرور ترافیک به آن شرکت متوقف می‌شود. اما به روزرسانی همه این اطلاعیه‌ها و پخش آن‌ها در بین شرکت‌های مختلفی که شبکه اینترنت جهانی را تشکیل می‌دهند، می‌تواند مدت زمان زیادی طول بکشد؛ از این روی، ۲۴ ساعت طول کشیده تا قطع اینترنت در ایران رخ دهد.

تعداد ارائه دهندگان خدمات اینترنت در ایران زیاد نیست، بنابراین قطع دسترسی به اینترنت مدتی طول کشید، اما در نهایت انجام شد. برای سایر کشور‌ها که ارائه دهندگان کمتر و ارتباط کمتر با اینترنت جهانی دارند، سوئیچ قاتل می‌تواند حتی ساده‌تر از این هم باشد. تجزیه و تحلیل سال ۲۰۱۲ توسط بنیانگذار شرکت Renesys و مدیر سابق CTO جیم کووی، اقدام به دسته بندی کشور‌ها با توجه میزان دشواری قطع اتصال آن‌ها از اینترنت کرده است، که این تجزیه و تحلیل ناشی از بررسی این نکته است که چه تعداد ارائه دهنده خدمات اینترنتی در این کشور‌ها با شبکه‌های بین المللی و خارجی ارتباط دارند.

ایران و مصر هر دو در دسته دوم کشور‌ها با بیش از دو، اما کمتر از ۱۰ ارائه دهنده خدمات متصل به سطح بین المللی قرار گرفتند، بنابراین در دسته بندی کشور‌های با "ریسک قابل توجه" برای قطع شدن از اینترنت جهانی طبقه بندی شدند. (در مقایسه، اتیوپی و سوریه، تنها با یک یا دو ارائه دهنده در رده "خطر جدی" و ایالات متحده و روسیه با بیش از ۴۰ ارائه دهنده به عنوان کشور‌های مقاوم در برابر قطع اینترنت دسته بندی شدند.)

اکنون هفت سال از عمر این تحلیل می گذرد. از آن زمان، تعداد ارائه دهندگان اینترنت در بسیاری از کشور‌ها و معماری کلی اینترنت جهانی به طور چشمگیری توسعه یافته که عمدتاً در جهت ارتباط بیشتر جهانی و در نتیجه مقاومت بیشتر در برابر قطعی‌هاست. برای کشوری مانند ایالات متحده، که در آن بسیاری از اتصالات اینترنتی با سایر کشور‌ها تحت کنترل شرکت‌های مختلفی وجود دارد، قطع اینترنت در سراسر کشور به دلایل فنی و قانونی همچنان چشم اندازی ترسناک و بعید است.

تلاش‌های روسیه برای مهندسی مجدد زیرساخت‌های داخلی اینترنت خود در راستای آسان‌تر کردن قطع ارتباط با خارج از کشور، می تواند به عنوان یک مطالعه موردی جالب در نظر گرفته شود؛ اما آیا امکان پذیر است که کشور‌ها بتوانند فرآیند‌ها را برعکس کرده و معماری نسبتاً غیرمتمرکز و انعطاف پذیر اینترنت را به یک معماری متمرکز‌تر و کنترل پذیر تبدیل کنند؟

این امر ابتدا مستلزم آن است که روسیه همه شبکه‌ها را در داخل کشور خود یکپارچه کند تا همه ترافیک‌های بین المللی ورودی و خروجی از طریق تعداد محدودتری از نقاط اتصال به داخل جریان یابد و سپس دولت این کشور به دنبال راهی برای محدود کردن دسترسی به این نقاط اتصال باشد. به عبارت دیگر، دلیلی وجود دارد که چرا روسیه به دنبال آزمایش این توانایی است؛ تقریباً یقین است که این روندی کند و پیچیده است که نیاز به تنظیم دقیق و آزمون و خطا برای تحقق دارد.

تلاش‌های ایران، روسیه و سایر کشور‌ها برای جداسازی و قطع بخشی از اینترنت از سایر نقاط جهان دقیقاً تأکید می‌کند که توانایی هر دولت برای قطع دسترسی به اینترنت بستگی به معماری خاص زیرساخت شبکه در داخل مرز‌های آن دارد.